بررسی الزامات حمام و دستشویی از نظر IP (زون بندی حمام)
مقدمه
با افزایش توجه به ایمنی و کارایی در طراحی فضاهای بهداشتی، آشنایی با زون بندی حمام و درجه IP حمام و دستشویی به یکی از ضروریات طراحی و نصب تجهیزات الکتریکی در این محیطها تبدیل شده است. حمام و سرویسهای بهداشتی به دلیل وجود رطوبت بالا و تماس مستقیم با آب، جزو مناطق پرخطر برای استفاده از وسایل برقی محسوب میشوند. به همین دلیل، استانداردهای بینالمللی مانند IEC 603647 و IP (Ingress Protection) برای طبقهبندی مناطق خطر (زونها) و تعیین سطح حفاظت تجهیزات الکتریکی در برابر نفوذ آب و ذرات طراحی شدهاند.
این مقاله به بررسی دقیق زون بندی حمام بر اساس تقسیم بندی‌های Zone 0 تا Zone 3 میپردازد و نقش هر زون در تعیین محل نصب ایمن لوازم برقی مانند روشنایی، پریزها و هیترها را تشریح میکند. همچنین، مفهوم درجه IP حمام و دستشویی به عنوان شاخصی کلیدی برای سنجش مقاومت تجهیزات در برابر رطوبت و آب، با ذکر مثالهایی از IP44 تا IP68 تحلیل خواهد شد. جداول ارائه شده در این مقاله به شما کمک میکنند تا با تطبیق درجه حفاظت IP با هر زون، انتخابهای امن و مطابق با استانداردهای جهانی داشته باشید. اگر به دنبال طراحی حمامی ایمن، مدرن و منطبق بر اصول فنی هستید، این مقاله راهنمای جامعی برای درک ارتباط بین زون بندی حمام و درجه IP مناسب تجهیزات الکتریکی در محیطهای مرطوب خواهد بود.
درجه حفاظت (IP) و محیط نمناک و مرطوب ، بررسی الزامات حمام و دستشویی
درجه حفاظت بدنه لوازم و تجهیزات الکتریکی در برابر نفوذ رطوبت اشیاء خارجی درجه حفاظت لوازم و تجهیزات الکتریکی در برابر نفوذ رطوبت و اشیاء خارجی مطابق استاندارد شماره 2868 موسسه استاندارد ایران تحت عنوان طبقه بندی درجات حفاظت پوششها در لوازم الکتریکی از جمله چراغ ها طبقه بندی می شود شماره 11 دارای 2 درجه حفاظت میباشد و عموماً یا یک عدد 2 رقمی همراه است. رقم مشخصه اول که درجه حفاظت اشخاص در برابر تماس با قسمتهای برق دار و یا نفوذ اجسام و اشیاء خارجی به محفظه برق دار را نشان میدهد و رقم مشخصه دوم درجه حفاظت در برابر آب و رطوبت را نشان میدهد و به صورت IPxx نشان داده می شود.
محیطهای با شرایط عادی (محیط های خشک)
منظور محیط هایی است که در آنها دما و رطوبت و شرایط دیگر عادی اند در این گونه محیط ها معمولاً ژاله زایی یا تعرق صورت نمی گیرد و به عبارت دیگر هوا از رطوبت اشباع نمی شود این گونه محیط ها از جمله عبارتند ادارات، مغازه ها، محیط های کار خشک و نظایر آنها آشپزخانه منازل مسکونی و سرویسهای بهداشتی توالت و دستشویی به غیر از حمام و دوش جزء محیط های خشک به حساب می آید.
محیط های نمناک (حداقل IPX4 )
محیط های نمناک ،محیطهایی هستند که در آنها وجود نمی ژاله زایی با آثار مواد شیمیایی و غیره ممکن است مانع کار صحیح وسایل الکتریکی شود. این گونه محیط ها برای نمونه عبارتند از فضای تهیه علوفه اصطبل زیرزمین نمناک اشپزخانه بزرگ (صنعتی) قصابی ،نانوایی سردخانه موتورخانه تاسیسات مکانیکی گلخانه محیط باز (هوای آزاد) و نظایر آن.
محیط های مرطوب (حداقل IPX5)
محیط های مرطوب ،محیط هایی هستند که در آنها علاوه بر وجود نم دیوارها و کف ها برای نظافت، معمولاً با آب تحت فشار (آب شلنگ) شسته میشود این گونه محیط ها برای نمونه عبارتند از رختشورخانه بزرگ و صنعتی، کارگاه مرطوب کارواش ،حمام، اتوکشی کارگاه یا کارخانه لبنیات قصابیهای بزرگ دباغ ،خانه کارگاه و کارخانه شیمیایی آبکاری فلزات (الکترولیز)، استخرها و نظایر آنها
در محیط های نمناک و مرطوب مجاری م کشی از نوع توکار تنها با استفاده از لوله فولادی و لوله پلاستیکی سخت و برای مجاری سیم کشی از نوع روکار استفاده از لوله فولادی گالوانیزه مجاز است. نکته در محیط های نمناک و مرطوب چنانچه لوله کشی روکار انجام شد لوله پلاستیکی سخت ممنوع است و فقط لوله فولادی گالوانیزه مجاز است. تجهیزات بکار رفته در این محیط ها باید مجهز به اتصالات مخصوص مربوط به نوع سیم کشی مورد استفاده
باشد تا از نفوذ رطوبت به داخل لوله ها و تجهیزات چراغ ها جعبه تقسیم ها کلیدها پریزها وسایل مصرف کننده و غیره) جلوگیری شود.
کلیه لوازم و تجهیزات بکار رفته در این گونه محیط ها باید از درجه حفاظت زیر برخوردار باشد.
الف) در محیطهای نمناک لوازم و تجهیزات ضد ترشح آب با درجه حفاظت حداقل IPX4 (حفاظت شده در برابر ترشح آب
ب) در سایر محیط های مرطوب و به غیر از حمام و استخر لوازم و تجهیزات ضد آب تحت فشار، با درجه
حفاظت حداقل IPXS (حفاظت شده در برابر فوران (آب برای درجه حفاظت تجهیزات حمام و استخر توضیحات کامل تر داده میشود. قطعات فلزی به کار رفته در تاسیسات این نوع محیط ها باید در مقابل زنگ زدگی دارای پوشش مناسب و حفاظت شده باشند.
حمام ها و دوشها در ساختمان های مسکونی، هتلها و نظایر آنها
در حمام ها و دوشها مانند کلیه محیط های دیگر پریزهای مورد استفاده باید مجهز به هادی حفاظتی باشند.
مگر در مواردی که از پریزهای مخصوص مجهز به ترانسفورماتور ایمنی دارای دو سیم پیچ جدای اولیه و ثانویه) استفاده شده باشد که در این صورت احتیاجی به هادی حفاظتی سیم ارت نخواهد بود ایریز معروف به ریش تراش
پریز با ترانس ایزوله (۱:۱) معروف به پریز مخصوص ریش تراش دوشهای اضطراری که در صنایع و آزمایشگاهها مورد استفاده قرار میگیرند جزء این بخش از مقررات نبوده و تابع مقررات مخصوص خود خواهند بود. در دوشها و حمامهای بیمارستانها که ممکن است به شرایط خاصی احتیاج باشد مقررات مخصوص خود باید رعایت شود و به هر حال کلیه پریزهای مورد استفاده در آنها مجهز به هادی حفاظتی باشند. این بخش از مقررات شرایط لازم الاجرا برای تاسیسات فشار ضعیف در حمام و دوشها را شامل میشود و به منظور رعایت این الزامات و شرایط حمام به 3 منطقه zone none zone0 تقسیم میگردد.
این منطقه بندی در شکلهای بعدی نمایش داده شده است.
زون بندی حمام
امروزه زون بندی حمام به عنوان یکی از اصول پایه‌ای در طراحی ایمن و استاندارد فضاهای مرطوب شناخته میشود. با توجه به خطرات ناشی از رطوبت و تماس مستقیم با آب، رعایت استانداردهای زون بندی حمام نه تنها ایمنی ساکنان را تضمین میکند، بلکه از آسیب به تجهیزات الکتریکی نیز جلوگیری می‌نماید. این سیستم طبقه بندی، فضای حمام و سرویسهای بهداشتی را به مناطق مختلفی تقسیم میکند که هر کدام محدودیتها و الزامات خاص خود را برای نصب وسایل برقی تعیین میکنند.
در اینجا، به طور ویژه به مفهوم “زون بندی حمام” بر اساس استانداردهای بین المللی مانند IEC 60364-7 پرداخته شده است. شما خواهید آموخت که چگونه مناطق خطر شامل Zone 0 (نواحی با تماس دائمی با آب)، Zone 1 (اطراف وان یا دوش)، Zone 2 (مناطق مجاور Zone 1) و Zone 3 (مناطق کم خطرتر) تعریف میشوند و هر بخش چه تأثیری بر انتخاب لوازم روشنایی، پریزهای برق یا سیستمهای گرمایشی دارد.
علاوه بر این، با مطالعه این مقاله متوجه خواهید شد که “زون بندی حمام” چگونه با درجه حفاظت IP (مثل IP44 یا IP67) مرتبط است و چرا تطبیق تجهیزات الکتریکی با الزامات هر زون، گامی حیاتی برای پیشگیری از برق گرفتگی یا اتصالات کوتاه محسوب میشود. جدولهای ارائه شده در این مقاله به شما کمک میکنند تا با مرور سریع استانداردهای هر منطقه، طراحی حمام خود را به شکلی حرفهای و ایمن برنامه ریزی کنید.
الف) زون 0 داخل وان حمام یا زیردوشی است.
(ب) حمام بدون زیردوشی تا ارتفاع 10 سانتی متری از کف شامل زون 0 میشود.
ب) زون 1 در حمام با زیردوشی و بدون زیردوشی و یا وان حمام شامل پلان افقی از کف تمام شده تا بلندترین نقطه خروجی دوش آب و یا 225 سانتی متر از کف تمام شده و یا هر کدام که بیشتر باشد فضای زیروان جزء زون 1 در نظر گرفته میشود.
ت) زون 2 در حمام با زیردوشی و یا وان حمام مشابه زون 1 از نظر پلان افقی بوده که در پلان قائم 60 سانتی متر به آن اضافه می شود.
برای دوشهای بدون زیردوشی زون 2وجود نداشته و زون 1 فقط در سطح افقی به 120 سانتی متر افزایش می یابد.
الزامات ایمنی محیط نمناک و مرطوب
الف) درجه حفاظت لوازم برقی که در 20000 نصب میگردد برابر IPX7 حفاظت شده در برابر فرورفتن در آب می باشد.
ب) درجه حفاظت لوازم برقی که در zone1 نصب میگردد برابر IPX4 حفاظت در برابر پاشیدن آب می باشد. (مشابه زون 1 )
پ) درجه حفاظت لوازم برقی که در زون 2 نصب میگردد برابر IPX4 (حفاظت در برابر پاشیدن آب می باشد. توجه شود که عدد اول درجه حفاظت براساس استانداردهای معتبر و توسط سازندگان معتبر لوازم برقی تعیین و متناسب با شرایط و محیط نصب انتخاب می گردد.
ت) لوله کشی برق در زون های 0، 1 و 2 حداقل در عمق 5 سانتی متری انجام گیرد.
ت) در زون 0 نباید هیچگونه کلید قطع و وصل و بالاست و یا چوک القایی نصب شود.
ج) در زون 1 در صورت نصب پریز باید الزامات منابع SELV و PELV رعایت شود یعنی حداکثر ولتاژ متناوب أن 25 ولت (AC) و ولتاژ مستقيم أن 60 ولت (DC) بدون تموج و منبع تغذیه آن باید در خارج از زون 0 و زون 1 نصب شود.
چ)در زون 2 نصب منبع تغذیه SELV و PELV در صورت نیاز مجاز می باشد.
ح) نصب کلید چراغ و پریز در zone2 با ولتاژ نامی 230 ولت (AC) به شرط رعایت درجه حفاظت 1Px4 مجاز می باشد.
خ) در زون0 فقط وسایل برقی که سازندگان اجازه نصب آن را در این زو داده اند و توسط منبع SELV با ولتاژ کار 12 ولت (AC) و یا 30 ولت (DC) بدون تموج و حفاظت میشوند مجاز میباشند.
د) در زون 1 فقط تجهیزات نصب ثابت که سازندگان اجازه نصب آن را در این منطقه داده اند از قبیل پمپ های برقی وان دوش و یا ،جکوزی هواکشها حوله خشک کن برقی ابگرمکن برقی چراغ های روشنایی که مدار تغذیه آنها 230 ولت جریان متناوب بوده که از طریق کلید جریان باقی مانده با جریان عامل 30 میلی آمپر حفاظت می شوند و هچنین تجهیزات برقی که با ولتاژ کار 25 ولت (AC) و یا 60 ولت (DC) بدون تموج در سیستم SELV و PELV تغذیه و حفاظت میگردند مجاز است.
زون بندی حمام | الزامات تاسیسات الکتریکی حمام بر اساس مبحث 13 و نشریه 110
همبندی در حمام
در کلیه حمام ها و دوشها صرفنظر از اینکه وسایل نصب ثابت در آنها وجود داشته باشد یا نه، هم بندی اضافی برای هم ولتاژ کردن اجرا شود.
یک ترمینال یا شینه مسی همبندی در داخل جعبه دردار جعبه ترمینال هم بندی قابل بازدید نصب خواهد شد. این هم بندی باید موارد زیر را شامل شود.
الف) وان یا زیردوشی فلزی.
ب) لوله های آب سرد و گرم فلزی لوله های فلزی با روکش پلاستیکی شامل هم بندی اضافه نمیشود).
پ) بدنه های فلزی وسایل غیر برقی نصب ثابت و قسمتهای هادی بیگانه از هر نوع ت لوله فلزی فاضلاب.
ت) قسمت های فلزی سیستم تعویض و تهویه هوا حرارت مرکزی یا هر نوع لوله فلزی دیگر.
(ج) لوله های گاز.
(ج) سازه و قطعات فلزی قابل دسترس.
ترمینال یا شینه هم بندی اضافی حمام و دوش توسط هادی هم بندی اضافی به ترمینال یا شینه حفاظتی (PE) تابلوی برق تغذیه کننده مدارهای برق حمام و دوش وصل میگردد.
جعبه ترمینال هم بندی حمام و دوش میتواند به دو صورت داخل حمام و دوش و یا خارج از آن روی دیوار یکی از فضاهای همجوار حمام و دوش نصب گردد توضیح اینکه برای حفظ یک دستی کاشی کاری در حمام و دوش و نیز جلوگیری از زنگ زدگی جعبه ترمینال نوع فلزی هم بندی بهتر است روی دیوار فضای همجوار حمام و دوش نصب گردد .
هادی های حفاظتی مدارهای روشنایی، پریزهای برق تجهیزات و وسایل الکتریکی 230 ولت AC ، در حمام و دوش باید به ترمینال یا شینه حفاظتی (PE) تابلوی تغذیه کننده مدارهای فوق متصل گردند.
یک نظر
من یه پروژه داشتم، برقکار تو حمام فن گذاشته بود. سر برداشتن فن باهاش کلی چالش داشتم. آخر سر هم مجورش کردم فن را برداره. این ترس هست که به مرور زمان فن مستهلک بشه و IP فن به هم بریزه. به نظرم تا میشه تو حمام تجهیزات برقی نباید گذاشت. حتی با IP مناسب. جنسای توی بازار کیفیت ندارن.